Enflasyon düzeltmesi, yüksek enflasyon dönemlerinde şirketlerin mali tablolarını enflasyonun etkilerinden arındırmak amacıyla yapılan bir işlemdir. Bu düzeltme, şirketlerin parasal olmayan varlık ve borçlarının, gerçek alım gücünü gösterecek şekilde düzeltilmesini sağlar.
Türkiye'de enflasyon düzeltmesi yapabilmek için iki ana şart aranır:
- Son üç hesap dönemindeki ÜFE (Üretici Fiyat Endeksi) artışı %100'ü aşmış olmalı ve
- İçinde bulunulan hesap dönemindeki artış %10'dan fazla olmalıdır.
Bu şartlar sağlandığında, bilanço esasına göre defter tutan gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri, parasal olmayan varlıklarını (örneğin hisse senetleri, stoklar, maddi ve maddi olmayan duran varlıklar) taşıma katsayısıyla güncellerler. Bu düzeltme, varlıkların alım gücünü enflasyon karşısında korumak için yapılır. Parasal varlıklar (örneğin nakit, alacaklar) bu düzeltmeye tabi tutulmaz.
Enflasyon düzeltmesi, özellikle bilançonun pasif kalemlerinin düzeltilmesine bağlı olarak vergi etkisi yaratabilir. Eğer parasal olmayan varlıklar fazla ise, bu düzeltme daha düşük vergi ödenmesine yol açabilir; ancak tam tersi durumda daha yüksek vergi ödemesi gerekebilir.
Enflasyon düzeltmesini daha iyi anlamak için birkaç örnek üzerinden açıklayalım:
Örnek 1: Stokların Enflasyon Düzeltmesi
Bir işletmenin 2023 yılındaki bilançosunda 1.000.000 TL değerinde stokları bulunsun. Ancak bu stokların gerçek alım gücü, yüksek enflasyon nedeniyle önemli ölçüde düşmüş olabilir. Türkiye'de Yİ-ÜFE oranına bakıldığında, 2023 yılı sonunda enflasyon oranının %20 olduğunu düşünelim. Enflasyon düzeltmesi yapılırken, bu stokların değeri taşıma katsayısıyla düzeltilir. Yani, stoklar %20'lik bir düzeltmeyle 1.200.000 TL olarak güncellenir. Bu işlem, stokların gerçek piyasa değerine daha yakın bir seviyeye getirilmesi anlamına gelir.
Örnek 2: Maddi Duran Varlıkların Düzeltmesi
Bir işletme, 2018 yılında 500.000 TL'ye bir bina satın almış olsun. Ancak, 2023 yılına kadar olan enflasyon oranlarıyla birlikte bu binanın değeri nominal olarak aynı kalsa da, alım gücü önemli ölçüde azalmıştır. Eğer enflasyon düzeltmesi yapılırsa, önceki yılların enflasyon oranları göz önüne alınarak binanın değeri düzeltilir. Diyelim ki 2018’den bu yana toplam enflasyon %70’se, binanın defter değeri 850.000 TL'ye çıkarılarak güncellenir. Bu düzeltme, işletmenin varlıklarını enflasyonun etkilerine karşı korumak için yapılır.
Örnek 3: Parasal Varlıklar
Parasal varlıklar (örneğin nakit para ve alacaklar) enflasyona karşı kendiliğinden hassastır. Bu yüzden enflasyon düzeltmesine tabi tutulmazlar. Örneğin, kasasında 100.000 TL nakit bulunan bir işletmenin, bu tutarı enflasyon düzeltmesi sonrası da aynı şekilde bilançoda göstermesi gerekir. Nakit, enflasyon düzeltmesine tabi olmayan bir kalemdir.
Vergi Etkisi Örneği
Düzeltme işlemleri sonucunda, işletmenin 1.000.000 TL olarak bilançoda gösterilen parasal olmayan varlıkları 1.500.000 TL’ye yükselmişse, bu varlıkların amortisman giderleri de artar. Bu, gelecekteki vergi yükümlülüklerini azaltabilir, çünkü amortisman giderleri artınca işletmenin vergi matrahı düşer.
Bu örnekler, enflasyon düzeltmesinin işletmelerin bilançosundaki parasal olmayan varlıkların gerçek değerlerini yansıtmasına yardımcı olduğunu ve aynı zamanda vergi etkilerine yol açabileceğini göstermektedir.
